WHO tarafından yapılan çalışmalar 21 yy da sağlık hizmetlerinin herkese ulaştırılması amaçlanmaktadır.
Bu amacın gerçekleştirilmesi için iki yol izlenmektedir. Bunlardan birincisi; sağlığı insan gelişiminin merkezi olarak görmek ikincisi ise; insanların sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlayacak sürekli sağlık birimlerinin kurulmasıdır. Yaklaşık 20 yıldır bu amaç doğrultusunda özel sağlık birimlerinin önemli çalışmaları olmuştur.
Veteriner Halk Sağlığı, WHO (Dünya Sağlık Örgütü) nün bu konuda çalışan uzmanları tarafından;
“ insan sağlığını korumaya ve geliştirmeye yönelik halk aktivitelerinde kullanılan veterinerlik yeteneklerinin bir bileşimi” olarak tanımlanmıştır.
Veteriner Halk Sağlığı sadece gıda güvenliğini kapsamadığı gibi insan, çevre ve hayvan üçgeniyle birlikte yaptığı çalışmalar ile halk sağlığına da katkıda bulunmaktadır. Bu nedenle WHO’ ü araştırma grubu VPH ve faaliyet alanlarının üzerinde ciddi bir şekilde durarak tekrar tekrar önemini vurgulamıştır. Çünkü VHS faaliyetleri, doğrudan bireye yönelik hizmet götüren diğer halk sağlığı faaliyetleriyle birlikte çalışmak zorundadır. VHS ’nin faaliyet alanı oldukça bilimsel olup sadece veterinerleri kapsamaz, aynı zamanda doktorlar, hemşireler, mikrobiyologlar gibi hayvan kaynaklı hastalıkların tedavi ve korunmasına katkıda bulunan herkesi içine alır. VHS hizmetleri, faaliyeti özellik ve kariyer yönünden tamamen insan sağlığına yönelik halk sağlığı hizmetleri bünyesinde oluşturulursa, tüm veteriner programları, bilgi ve birikimleri uygun bir şekilde halk sağlığı sorunlarının halli için kullanımları mümkün olacaktır. Aksine kullanılması halinde halk sağlığının sorunlarının halli için kullanımı mümkün olamayacaktır. Ülkemize baktığımızda her ne kadar Tarım ve Köy işleri Bakanlığı bünyesinde AB çalışmaları doğrultusunda Veteriner Halk Sağlığı departmanı kurulmuş olmakla beraber yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda Temel Sağlık Hizmetleri içinde yer alan halk sağlığı hizmetlerinin bir bütün oluşturması ve Temel Sağlık Hizmetlerinin, multidisipliner koruyucu hekimlik hizmetlerinin Sağlık Bakanlığı bünyesinde toplanmış olması nedeniyle koruyucu hekimlik hizmetlerinde çok önemli bir yere sahip ve bir parçası olan Veteriner Halk Sağlığı departmanının Sağlık Bakanlığı bünyesinde olması gerekmektedir.
1999 yılında İtalya ‘ nın Teramo kentinde düzenlenen “ Veteriner Halk Sağlığı ‘ nın gelecekteki Trendleri “ konulu bir seminerde ve ayrıca WHO ‘de düzenlenen toplantılarda; Veteriner Halk Sağlığı kavramının veterinerlik biliminin insanın mantıksal, fiziksel ve sosyal yapısına olan katkıların tümü olarak tanımlanmıştır. İnsan sağlığı hayvan üretimi ve hayvan sağlığı ile yakından ilgilenmektedir. Hayvanların ulaşım aracı olarak kullanıldığı,hayvan ve çevre arasındaki bağlantıyı daha net görebiliriz. Bu nedenle WHO ‘daki VHS programının zoonoz, halk sağlığı, gıda güvenirliği gibi konuları içine alması FAO ve O.IE (Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü ile birlikte çalışmasına zemin hazırlamıştır. Ayrıca bu konuda WHO ‘ya bağlı olarak üniversiteler, kurumlar ve endüstriyel kuruluşlarla birlikte çalışılmaktadır.
Veteriner Hekimlik Mesleğinin faaliyetlerine ve bugüne kadar verdiği hizmetlere baktığımızda, insan sağlığını geliştirmeye yönelik çalışmalarda bulunmuş bir tarihe sahip olduğu gözümüze çarpar. Veterinerlik bilimi, hayvan sağlığı ve üretiminin yanında halk sağlığıyla ilgili temel fonksiyonları gerçekleştirebilen ve halk sağlığına aşağıdaki alanlardaki faaliyetleriyle doğrudan etki eden bir bilim dalıdır.
Geride bıraktığımız 10 yıl içerisinde insanoğlunda ortaya çıkan hastalıkların % 75‘nin herhangi bir hayvandan ya da hayvansal üründen bulaşan patojenlerden kaynaklandığı ortaya çıkmıştır. Bu hastalıkların çoğu geniş bir alana yayılabilir ve uluslararası bir probleme yol açabilir niteliktedir. Bunun yanında gelişmekte olan dünyamızda Kuduz, Brucellosis gibi hayvandan insana bulaşan hastalıklar özellikle yoksul aileleri etkilemektedir. Bu hastalıklar, her yıl çok sayıda kişinin ölümüne ve hastalığa yakalanmasına neden olmaktadır. Tüm bu gelişmeler önümüzdeki yıllar içerisinde hayvan ve insan hekimliği arasındaki ilişkiyi daha da güçlendirmeye yönelik bir ihtiyaç olarak ortaya çıkacaktır. Örneğin; İnsanlara hastalık bulaştıran 1700 taşıyıcının en az yarısının bir hayvan ya da böcek olduğu bilinmektedir. Bu aynı zamanda birçok önemli enfeksiyonlar için de geçerlidir ya da öyle görünmektedir. Bu nedenle VHS’ nin faaliyet alanı oldukça bilimseldir. Sadece veterinerleri kapsamaz, aynı zamanda doktorlar, hemşireler, mikrobiyologlar gibi hayvan kaynaklı hastalıkların tedavi ve korunmasına katkıda bulunan herkesi içine alır. VHS, hayvansal ürünlerden kaynaklanabilecek hastalıklara yakalanma riskini azaltarak insan sağlığına doğrudan katkıda bulunur. Hayvanlardan insanlara geçen, taşıyıcıların neden olduğu hastalıkları buna örnek olarak verebiliriz. Veterinerlik bilimi, hayvan sağlığını geliştirerek tüm dünyadaki giyim, gıda, ulaşım gibi ihtiyaçlarımızın büyük bir kısmını da karşılamamıza yardımcı olur. Hayvan sağlığının geliştirilmesi, hayvansal ürünlerin kalitesi ve miktarını da arttırır. Bu özellikle hayvansal ürünlerin temel gıda maddesi olduğu gelişmekte olan ülkelerde önemlidir. Çünkü hayvan sağlığı geliştirilerek hayvansal ürün gıdaların mikro protein miktarıda artar, ayni zamanda hayvanların gübresinden ve gücünden yararlanarak küçük çiftliklerdeki üretim de artar. Hayvan Sağlığı alanındaki gelişmeler, bütün ülkelerde hem ulusal hem de yerel gıda güvenliğine katkıda bulunur.
VHS’ nin asıl faaliyet alanları:
Teşhis, müşahedede tutma, kontrol, korunma, gıdaların korunması, laboratuarların denetlenmesi, biyomedikal araştırmalar, sağlık eğitimi ve yaygınlaştırılması, tıbbi buluşlar ve biyomedikal ürünlerin üretimi ve kontrolüdür. Bunların yanı sıra VHS’ nin faaliyet alanları evcil ve vahşi hayvanların neslini, içme sularını, çevreyi korumaya çalışan yönetimleri ve halk sağlığı birimlerini de içine alabilmektedir. VHS’ nin halk sağlığına bulunacağı katkıları şöyle sıralayabiliriz:
Tetkik, epidemiyoloji ve hayvan kaynaklı olmayan bulaşıcı hastalıkların kontrol altına alınması.
Hayvan terapilerini içinde barındıran, sosyal, mantıksal ve davranışsal yönden insan-hayvan ilişkilerine.( Son yıllarda bazı Avrupa ülkeleri sosyal güvenlik sistemindeki sağlık harcamalarını azaltabilmek için bazı tedavilerde hayvanlardan yararlanma yoluna gitmektedirler )
Sağlık standartlarını yükseltmeyi de içine alarak epidemiyolojik ve bulaşıcı olmayan hastalıklardan korunma çalışmalarına.
Akademik, özel sektör ve devlet enstitü yönetimlerine katılımı.
Halk sağlığı programları ve sağlık hizmetlerini geliştirmeye yönelik kullanılacak risk analizi, sağlık ekonomisi gibi yöntemlerin maliyetlerinin hesaplanmasına. ( Sosyal güvenlik yasasının sil baştan görüşülmekte olduğu şu günlerde sosyal güvenlik kuruluşlarındaki tedavi giderleri sağlık ekonomisi ve koruyucu hekimlik yönünden ele alınması gerektiğinden çok önemlidir )
VHS hizmetlerini geliştirmenin sosyal amacı; özellikle veterinerlik hizmetlerinden mahrum kalmış, ancak bunun yanında hayvanlardan kaynaklanan veya kaynaklanabilecek hastalıkları engellemede büyük bir potansiyele sahip kırsal kesimde yaşayan kadınlara yönelik faaliyetler.
VHS, halk sağlığının analiz ve tasarımını içine alan, ayni zamanda hayvanlarla ilgili olmayan alanlara da katkıda bulunur. Bu tip programlar, gelişmiş ülkelerde ulusal ve yerel düzeyde ele alınmasıyla geliştirilebilir.
VHS, kontrolsüz nüfus artışına, her geçen gün artan kentleşmeye, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki teknoloji ve yoksulluk farkına, kullanılan toprağa, çevreye ve iklime rağmen gelişmeye devam edecektir. Meydana gelen bu değişiklikler, sağlık sisteminin bir parçası olan VHS’ ye yeni görevler, sorumluluklar yükler . Bunlara ek olarak VHS’ nin aşağıdaki faaliyet alanlarında da değişiklikler meydana gelecektir:
Tarım Yöntemleri Konularında
1. Üretim yoğunluğundaki değişiklikler,
2. Çevreyi korumaya yönelik ihtiyaç ve su kültürü gibi yeni yaygınlaşan yöntemler,
3. Genetik mühendisliği, gen transferi v.b alanlardaki gelişmeler,
4. Yem üretiminde ve korunmasında kimyasalların kullanılması,
5. Ürünü artırmak ve hastalıklara karşı korumak için antimikrobiyeller’ in kullanılması,
6. Köyden kente göç eden insanların kendi kültürlerini de yanlarında götürerek kenti kırsallaştırmaları, ( Bugün İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Bursa ve Diyarbakır gibi illerimizde yaşanan kentsel sorunlar bunlara en güzel örnek )
ª Besin Üretim Zincirinde
1. Bir tek hayvandan sürü hayvanına kadar tüm hayvan topluluğunu kontrol altında tutmak için odaklanan noktanın değişmesi ( Tehlike Analizi Kritik Kontrol Noktaları )
2. Besin zincirindeki tüm aşamaların gerçekleşebilmesi için bu zincirde çalışan herkese düşen sorumluluğun artması,
3. Besin ve yem üretimi, korunması ve pazarlanmasında kullanılan yeni teknolojiler, zehir atıklarına bağlı sorunlar ve bunlara bağlı artan hijyen standartları,
4. Tüketicinin istekleri doğrultusunda ortaya çıkabilecek yeni ihtiyaçlar.
ª Uluslararası ticaret, seyahat ve hareketlerde
1. Hem bireysel hem de toplu uluslararası seyahat ve hayvansal ürün ticaretinin artmaya devam etmesi,
2. Seyahat ve göçe bağlı yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler,
3. Ürünlerin hem iç hem de dış pazarlarda onaylanmasını sağlayan, uluslararası anlaşmalar ve kanunlarda bulunan maddelerin yerine getirilmesi, (Bugün ülkemizin AB, WTO ve Küreselleşme doğrultusunda düzenlemelerin yapılması, ihracat ve ithalatta uygulanması )
4. Tüketicinin ihracat ve turizm pazarlarından beklediklerinin değişmesi ve artan tüketici bilinci, ( Yeni uygulamaya konan Tüketici Kanunu ve Hakları, Gıda Güvenliği )
ª İnsanlar ve Hayvanlar Arasındaki Etkileşimlerde
Hayvanların neden olabileceği tehlikelerin oluşmasındaki değişiklikler ( Turizme veya göçmen kuşlarına bağlı olarak virüslerin veya hastalık unsurlarının bir yerden dünyanın herhangi bir yerine rahatlıkla taşınıp salgın yaratabilmesi Örn: Kuş Gribi v.s )
İnsanlar ve hayvanlar arasındaki insani ilişkilerin rolü, ( Son zamanlarda, bazı dünya ülkelerinde sosyal güvenlik sistemindeki sağlık harcamalarının azaltılabilmesi için hayvanlar, ruhsal hastalıkların tevdilerine yardımcı olarak kullanılmaya başlamışlardır. Ev kedi ve köpekleri ruh hastalarına yardım etmede başarılı bir şekilde kullanılmaktadırlar )
Şehirlerde artan hayvan nüfusu nedeniyle ortaya çıkan yeni ihtiyaçlar,( Büyük kentlerimizde gittikçe artan sahipli ve sahipsiz kedi ve köpekler, kafes kuşları veya tropikal bölge hayvanları besleme alışkanlıkları v.s)
Biyomedikal nakiller ( Dış organ nakilleri )
ª Doğal Afetler ve İnsanların Sebep Olduğu Felaketlerde
1. Sel, kasırga gibi doğal afetlerde, endüstriyel ve nükleer kazalarda ve insanların sebep olduğu salgınlar gibi zor durumlarda ortaya çıkabilecek taleplerin karşılanması için VHS hizmetlerine artan gereksinim,
ª Hayvansal Kaynaklı Hastalıklarda
İnsanlar ve hayvanlar arasında yaygınlaşan bulaşıcı hastalıkların öneminin artması,
ª Azalan Kaynaklarda
1. Devlete ait fonlar azalmakta ve hizmetlerin özelleştirilmesi yaygınlaşmaktadır. ( Son yıllarda tüm dünyayı etkileyen küreselleşme olgusu karşısında tüm gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi piyasa ekonomisine bağlı olarak devletin klasik üretim ve diğer faaliyetlerden elini çekmesi nedeniyle ülkemizde yapılmakta olan özelleştirme faaliyetlerini, devletin yapısındaki küçülmeye yönelik reformları ve bazı harcamaların kısılmasını, bazı Veteriner Enstitülerinin kapatılmalarını gösterebiliriz )
2. Geleneksel VHS hizmetlerinin yapılandırılması,
3. Hükümetlerin öncelikleri ve aldıkları kararlar,
4. VHS’ nin Halk Sağlığı Sektörü’nde az tanınması ve anlaşılamaması,
ª Değişikliklerde Kat edilen Mesafede
1. Yeni bilimlere olan güven ve VHS’ de alınana temel kararlar.( Risk analizi, sosyal analiz )
2. Fazla bilgiye, basın ilgisine ve etkin iletişime duyulan ihtiyaç,
3. Esnekliğe ve yaratıcılığa duyulan ihtiyaç,
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki VHS hizmetleri incelendiğinde verilen hizmetlerdeki temel farklılıklar göze çarpar. Yapılan organizasyonlar ülkeler arası bilinç farklılıkları nedeniyle ülkeden ülkeye değişir. VHS’ nin asıl ilgi alanı; yerel, bölgesel ve ulusal düzeydeki yatay koordine mekanizması ihtiyaçlarıdır. Bu nedenle ihtiyaçların karşılanabilmesi ve toplum - seviye programlarının uygun olarak ayarlanabilmesi için resmi makamlar arasında güçlü bir iletişime, resmi olmayan kurumlara ve özel sektöre gereksinim vardır.
Toplumsal olarak bazı ülkelerdeki çarpık yapılanma ile de ilgilenilmektedir. Üye hükümetler, resmi ve özel veterinerlik hizmetleri arasındaki dengeyi bulma konusunda bilinçlendirilmelidir. Aslında VHS halk için bir hazinedir. Bu nedenle hizmetlerin ulaştırılması ülkelere göre farklılık gösterse de, VHS’ nin tüm sektörler tarafından kabul görmesi için hükümetler kendilerine düşen özel sorumlulukların farkına varmalıdır.
Önümüzdeki yıllarda VHS aktivitelerinde meydana gelebilecek önemli değişiklikleri veya ilgilendirebilecek yeni akımları şöyle sıralayabiliriz:
•Dünya nüfusunun 2015 yılına varmadan iki katına çıkacağı beklenmektedir.
•Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde çevre kirliliğinden kaynaklanan sorunlar artacaktır.
•Küresel ısınma artmaya ve doğal değişikliklere neden olamaya devam edecektir.
•Zoonotik hastalıkların seyri değişecektir.
Geçtiğimiz yıllarda bu hastalıkların bir kısmı yeni yeni tanımlanmış bir kısmı ise normal seyrini izlemiştir. Hayvan hastalıklarının artmasını sağlayan birçok neden vardır. Çevrenin değişmesini, hayvan üretiminin artmasını bu sebeplere örnek olarak verebiliriz.
Değişen yaşam tarzı, göçler, nüfus yoğunluğu gibi sebeplerle insanlarda görülen hastalıkların da seyri değişecektir. Gelecek yıllarda gelişmekte olan birçok ülkede bile HIV gibi bağışıklık sistemini zayıflatan virüsler hala ölümlere neden olmaya devam edecektir. Veterinerlik hizmetlerinin halk sağlık hizmetlerine önemli katkılarda bulunduğunu gösteren değişikliklerin ulusal sağlık birimlerinde uygulanması sayesinde hükümetler daha yararlı kararlar alabilmekte ve daha etkili özelleştirmeler yapmaktadırlar. Örneğin; Avrupa’da son zamanlarda yaşanan BSE krizi ve geçtiğimiz aylarda Rusya’ da, daha önceleri uzak doğuda görülen global nitelikteki zoonotik özellikli Avian Influenza – Kuş gribi vakaları hayvan üreticisi ile tüketicisi arasındaki sorumlulukların önemini bir kere daha vurgulamıştır.
vethekim_01Linkback: http://www.gencveteriner.com/index.php?PHPSESSID=acd713ecb5e4d6d0495c9686d5503446&topic=1351.0