KUŞLARIN ANESTEZİSİ
GENEL BİLGİLER
Kuşların memelilerde acıya sebep olan bazı manipulasyonlara aynı derecede reaksiyon göstermediği bilinmektedir. Hatta kısırlaştırmayı içeren manipulasyonlarda bile bir reaksiyon gözlenmez. Bir kesiğe dikiş atma, yüzeysel bir neoplazmayı çıkarmak gibi birçok operasyon tavuklarda çok az bir reaksiyona neden olur ve ağrı hissedilince artması beklenen kalp atışları normal sınırlar içinde kalır.
Kuşlarda anestezide karşılaşılan problemler kuşların psikoloji, anatomi ve metabolizmalarının memelilerde farklı olması ile ilgilidir. Sakin bir şekilde elde tutulması sağlanan ve her türlü önlemin alındığı kuşların anestezisinde bile birkaç güçlük ve tehlike ile karşılaşılabilir.
ANESTEZİ SORUNLARI
Anestezi sorunlarının nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
1.Kuşların metabolizmalarının yüksek olması
Anestezide karşılaştığımız sorunların nedenlerinden biride kuşların metabolizmalarının yüksek olmasıdır. Yüksek bir metabolizma yiyeceklerden daha hızlı yararlanmayı mümkün kıldığı gibi 6-8 saatlik bir açlık sonucunda hypoglicemi ve ketosis meydana gelmesini de sağlar. Hypoglicemi ve ketosisde anestezinin güvenliğini tehlikeye sokar. Metabolizmanın yüksek olması da aynı zamanda anestezi süresini de etkiler.
2.Kuşların vücut ısılarının yüksek olması
Kuşların vücut ısıları memelilere oranla daha yüksektir. Memelilerde ateş diyebileceğimiz vücut ısıları, kuşlarda normal vücut ısısıdır.
Kuş anestezi süresince veya sonrasında soğuk bir çevreye maruz kaldığında vücutta aşırı soğuma meydana gelir. Özellikle operasyon alanındaki tüylerin koparılması muhabbet kuşu gibi küçük kuşlarda çok yüksek ısı kayıplarının meydana gelmesine neden olur. Bu nedenle anestezi sırası ve sonrasında ısı kayıplarına karşı önlem alınmalıdır. Bu özel ısıtma sistemli kafeslerle olabildiği gibi sıcak su torbalarıyla da sağlanabilir. Sıcak su torbalarının kuşlarda yanık oluşturmaması için havlu benzeri bezlere sarılmasında fayda vardır.
3. Kuşların solunum sistemleri memelerinkine göre farklıdır
Kuşlarda akciğer yapısı çok değişiktir. Memeli akciğerinde alveol vardır ve hava bunlara girer. Kuş akciğerinde ise alveol yoktur, hava akciğerden girer çıkar. Akciğer dokusu içinde bronchulusların daha ince dallanmalarından meydana gelen çok ince borucuklar parabronchuluslar vardır. Parabronchuluslar akciğeri geçerken abdominal hava keseleri ile bağlantı kurarlar. Hava keselerinde gaz alışverişi olmaz. Diyaframın işleyişi de memelilerin tam aksine ekspirasyonda kontraksiyon yapar ve akciğeri genişletir inspirasyonda ise daraltır. Kuş solunum sisteminde hava akciğerde bir yerde akarken kan aksi yönde akmaktadır. Bu ters akım alış veriş sistemi sayesinde kan havadan daha çok oksijen alabilmektedir. Kuş akciğerinde hava akımı inspirasyon ve ekspirasyonda aynı yöndedir, posterior hava keselerinden anterior hava keselerine doğrudur. Bu nedenle hem inspirasyonda hem de ekspirasyonda gaz alışverişi olur. Bu saydığımız farklılıklardan dolayı kuşlarda kısa süreli bir apne bile ciddi sonuçlar meydana getirebilir.
LOKAL ANESTEZİ
Lokal anestezi ilaç doğru şekilde kullanıldığı zaman bile kuş zaptetmeye ihtiyaç duyar ve bu aşırı sıkıntı meydana getirebilir. Kuşların aynı vücut ağırlığındaki memelilere kıyasla lokal anesteziklere daha duyarlı oldukları gözlenmiştir. Bu sebeplerden dolayı lokal anestezi genellikle kuşlarda tercih edilmez.
ANESTEZİ ÖNCESİ GENEL KONTROL
Genel anestezi farklı diagnostik işlem ve manipulasyonlarda daha düşük stres düzeyi oluşturmak ve aynı zaman da operasyon geçiren hastalarda endikedir.
Hastaya anestezi uygulamadan önce hydre edilmiş ve dayanıklı olmalıdır . Hydrasyon durumu tırnağın ucundan kapiller tüpe kan alınması ve PCV, TPP tanımlamasıyla yapılabilir. PCV %40 altında olması anemiyi gösterir . PCV %60 yukarısında ise kan konsantrasyonu mevcuttur. 39/dl aşağısındaki TPP gözden geçirilmesi gereken gastrointestinal , böbrek ve karaciğer problemleri olduğunu düşündürür. Eğer PCV %25 ten az ise kan tranfüzyonu gerekebilir.
ANEZTEZİK İLAÇLAR
ALPHAXALONE- ALPHADOLONE ( SAFFAN(GLAXOVET) )
Bu ilaç iv, im ve ip yollarla yaygın olarak kullanılmıştır. İv olarak verildiğinde induksiyon hızlı olur ve anestezi iyi bir kas gevşemesi ile yaklaşık 10 dk. devam eder. İlk verildiği zaman kan basıncında düşme ve biraz solunum depresyonu gözlenebilir.
Kanatlı venlerinin nazikliğinden dolayı rahat durmayan bir kuşta hematom oluşma riski vardır. İv enjeksiyon yalnızca orta büyüklükteki bir kuşta pratiktir. Builaç 10 mg/kg iv kullanıldığında yırtıcıların çoğunda güvenlidir. Ancak kırmızı kuyruklu doğanlarda ölüm ve kalp düzensizlikleri bildirilmiştir. Bazı yazarlar kırmızı kuyruklu doğan ve su kuşlarında iv enjeksiyon sonrası 46 sn süren bir apne bildirmişlerdir. Bu ilaç turna, papağanlar , leylek, tusaco, akbaba, herbill, ve flamingolarda kullanılmıştır.
PENTOBARBITONE SODIUM
Güvercinlerde 30-40 mg/kg iv, martılarda 80 mg/kg im, 2-4 kg ağırlığındaki kümes hayvanlarında hızlı 0.3-0.5ml iv ve bunu takip ederek 0.5-1 ml iv yavaş olarak kullanılması çeşitli yazarlar tarafından önerilmiş. Güvenlik indeksi oldukça dar olan bir ilaçtır.
THIOPENTONE SODIUM
Kuğularda 30 mg/kg iv , tavuklarda 50 mg/kg dozda kullanılması önerilmektedir. Thiopentone sodium, pentobarbitone sodium gibi güvenlik indeksi oldukça dar bir ilaçtır.
METOMIDATE
Bu ilaç geniş güvenlik indeksi ile kuşlarda kullanılan en güvenli ilaçlardan birisidir. 10-15 mg/kg im dozda uygulanan ilaç 3-5 dk sonra iyi bir kas gevşemesi ile hypnoz oluşturur. Hypnoz 5-15 dk sürer. İlacın kardiyovasküler sistem üzerinde bir etkisi yoktur. Bazı ördekler, penguenler için daha yüksek doz gerekebilir.
İlaç leylek ve turnalarda uyanma sırasında aşırı heyecan oluşturduğu için başarılı değildir. Bazı yazarlar vahşi kuşlarda bu ilacın gerçek bir anestezi oluşturmadığını savunmakta buna gerekçe olarak da indüksiyon ve iyileşme sonlarında kanat çırpmaya mehil göstermesidir .
XYLAZINE
Veteriner hekimlikte çok sık kullanılan bu ilaç kanatlı hayvanlarda da denenmiş ve başarılı bulunmamıştır. 10 mg/kg im dozda kullanıldığında narkoz oluşturur fakat gerçek anestezi oluşturmaz. Çok başarılı bir aneztezik veya hypnotik ajan değildir. Hayvanın kendine gelmesi diğer türlerde olduğu gibi uzun değildir. Bazı türlerde hemen her zaman indüksiyon süresince şiddetli konvulsiyonlar ve heyecan gözlenmiştir. Xylazine parsiyel atrioventruküler kalp blokuna sebep olabilir, solunum sayısı azalır ve kas titremeleri gözlenir. Bununla birlikte öldürücü doz normal dozun 10 katıdır. 100mg /kg kadar yüksek dozlarda bile evcil kanatlılar için tümüyle başarılı bir ilaç değildir.
KETAMİNE
Ketamine gerek tek başına gerekse diğer ilaçlarla kombine yapılarak güvenle kullanılmıştır. Hemen tüm türlerde im olarak verildiğinde yaklaşık 3-5 dk içerisinde anestezi oluşturur. İnkoordinasyon ,opistotoni ve gevşeme enjeksiyondan 1-3 dk. sonra bellidir ve anestezi yaklaşık 35 dk. sürer. Palpebral reflex mevcuttur ve kas gevşemesi iyi değildir. Kan basıncı düşüktür ve solunum depresyonu gözlenir. Gözler açık veya kapalı kalabilir. Ketamin karaciğer tarafından parçalanır ve böbrekler tarafından atılır. Bu nedenle dehidrasyon şüphesi bulunan kuşlarda sıvı tedavisi yapılması önerilir.
Muhabbet kuşlarında 100 mg/kg, güvercinlerde 50 mg/kg, şahin- doğan 40-45mg/kg , horoz 50 mg/kg , kuğularda 5-10 mg/kg dozlarında tümör ekstirpasyonu, tenektomi, osteosentez operasyonlarına kadar değişik özellikteki operasyonlarda rahatlıkla kullanılabilir.
Ketaminin zayıf kas gevşemesi dezavantajı diğer ilaçlardan birinin ilavesi ile daha iyi bir kas gevşemesi daha düzgün redüksiyon ve anesteziden çıkış sağlar.
KETAMINE VE DIAZEM
Ketamin 20-40 mg/kg, diazem 1-1.5 mg/kg im birlikte kullanılır. Bu kombine ilaç papağangiller, serçegiller, kaz ve yırtıcılarda kullanılmıştır ve sonuçlar genel olarak derin sedasyon ve anestezi , kas gevşemesidir. Ancak bazı yazarlar yırtıcı kuşlarda uyanmanın uzun sürdüğünü ve her iki ilacında solunum üzerinde biraz depresyon oluşturduğunu bildirmişlerdir.
KETAMINE VE ACEPROMAZINE
Ketamine 4-10 mg/kg, acepromazine 3.5 mg /kg im dozda önerilir.
ANESTEZİDEN UYANMA
Anezteziden uyanma aşamasında düşen vücut ısısı yükseltilmeye çalışılır. Oluşan hypoglisemi ve dehydratasyona karşı %5 dektroz solusyonu uygulanır. Sıvı tedavisi yapılırken vücut ısısına kadar ısıtılmış sıvı kullanılmalıdır. Daha soğuk sıvı uygulaması düşen vücut ısısının daha da düşmesine neden olacaktır.
Linkback: http://www.gencveteriner.com/index.php?PHPSESSID=71c76389c964f7cd6b3562c0b2409f18&topic=2054.0