entomların genel özellikleri,ağız yapıları
Artropodlar dış kısımlarında kitin denilen bir tabaka ile örtülüdür. Bu tabaka vücudu dış etkilere karşı koruyarak vücut içinde dolaşan ve omurgalılardaki kan ve lenfin yerini alan hemolenf adı verilen sıvının buhar haline gelip uçmasını önler.
Kitin tabakası eklem bacaklıya şekil vererek bir iskelet vazifesi görür. Bu yapıya iskelet anlamına gelecek şekilde exoskelton denir.
Kitin tabakası artropodların gelişip büyümesini engellediği için büyümenin belirli dönemlerinde bu tabaka atılabilir. Bu olaya gömlek değiştirme denir.
Kitin tabakası üzerinde vücuda renk veren pigmentler veya kıllar, tırnaklar ve dikenler bulunur.
Vücut bazılarında baş(caput),göğüs(thorax),ve karın(abdomen) olmak üzere 3 parçalıdır. Bazı artropodlarda baş ve göğüsün birleşmesiyle meydana gelen cephalothorax + abdomen şeklindedir.
Eklem bacaklıların vücut boşluğuna hemocoel denir.Hemocoel’in içini dolduran ve omurgalılarda kan ve lenfin yerini alan sıvıya ise hemolenf denir.
Gözler: Basit(sade),veya bileşik(petek) göz halinde bulunabildiği gibi ışığa duyarlı göz lekeleri bulunan türlerde vardır.
Kitin tabakası dıştan içe;epicüticül,
exocüticül,
endocüticül,
şimid tabakası,
epidermist’ten oluşmuştur.Bu tabakaların aralarında microplar bulunmaktadır.Bu yapının tümü exoscelton oluşturur.
Başın bölümleri: 1.vertex:başın dorsali
2.frons:başın ön kısmı
3.gena:yanak
4.clypeus:üst dudağı şekillendiren kısım
5.gular:boynun ventral kısmı
Ağız yapıları besin alma şekillerine göre 3’e ayrılır.
1.)Çiğneyici ,kırıcı ,kesici ,parçalayıcı tip:
-Hamam böcekleri, çekirge,mallophaga bitleri,
-Sert gıda maddeleri ile beslenen artropodlar’da görülür.
-Labrum(üst dudak),bir çift mandibula(üst çene),bir çift maksilla(altçene),ve hypopharynx’ten oluşmuştur.
-Kısa ve çok kuvvetli bir ağız yapısıdır.
2.)Yalayıcı ve emici tip:
-Sıvı gıda maddeleri ile beslenen insectler’de görülür.
-Uzun ve zayıf bir ağız yapısındadır.
-Tachnidae(deri myiasis etkenleri),Tabanidae(kan emen sinekler) bu gruba girerler.
-Bu tip ağız yapısına sahip olan sineklerde bütün ağız organellerini içine alan ve proboscis(hortum) mevcuttur.
-Proboscis’te sıvı gıda maddelerinin ilerlemesine hizmet eden ince kanallar mevcuttur.
-Musca domestica yalayıcı tip ağız organeline sahiptir.
3.)Sokucu-emici tip:
-Kan emen insectler’de bu tür ağız yapısı vardır.Bunların ağız organelleri hortum şeklinde olup bu hortumun alt tarafında labium,bir çift maksilla,mandibula ve hypopharynx bulunur.
-Hypopharynx tükrük kanallarını içine alan kısımdır.
-Kan emen bitlerde (Anoplura) hortumun yerinde parçalayıcı stilet bulunur.
-Pirelerde ise ağız organeli olarak,bir çift maksilla ve epipharynx mevcut olup maksilla kesici,epipharynx ise delici olarak işlev görür.
_Acarların Ağız Yapıları_
-Acarlarda ağız organelleri kesici işlev gören bir çift chelicer ve hypostom’dan ibarettir.
-Chelicerler deriyi deler, kesilen yerden hypostom içeri girerek vücut sıvıları emilir.
-Kenelerde hypostom’un uçlarında testere ağzı gibi digit denilen dişçikler bulunur. Bu yüzden keneler kan emip doymadıkça eğer çekilirse ağız organelleri kopar.
-Artropodlar’ın kitin tabakasının iç yüzeyinde çizgili kaslar vardır.
-Sindirim sistemi ağız, farenks, özefagus, önbarsak, ortabarsak (mide), sonbarsak ve anüs ten meydana gelir.
-Kan emenlerde tükürük bezi kanalları ön barsağa açılır.Boşaltım sonbarsağa açılan malphigi kanalları ile yapılır.
-Solunum trachea ve stigma ile yapılır.Suda yaşayanlar deri veya solungaçlarla, karada yaşayanlar ise trakeal sistemden oluşan vücudun belirli yerlerinde dışa açılan stigma veya spiracl denilen organlarla yapılır.Stigmanın etrafındaki kaslar bunların açılıp kapanmasını sağlar.
-Astigmatik acarlarda solunum vücut yüzeyi ile olur.
-Dolaşım sistemi açıktır.Kan ve lenf yerini alan hemolenf kısmen kapalı, kısmen açık olarak dolaşır.
-Kalp dorsalde bulunur.Genişlemiş delikli bir damardan ibarettir.Kalbin kasılmasıyla hemolenf bütün vücuda yayılır.
-Sinir sistemi, başta bulunan servikal ganglionlar ve bunların özefagus etrafında birleşmesi ile oluşmuştur.
-Duyu organı olarak başta bulunan anten ve palpler ile coxa ve trochanter üzerinde bulunan kıl ve çıkıntılar vardır.Bunlar artropod’un çevreye ve uyarılara karşı verdikleri tepkileri ayarlar.
-Cinsiyetleri ayrı olup çok nadir hermafrodit’tirler.(bazı arı ve karıncalar).Bunlar partenogenetik olarak çoğalırlar.
-Dişilerde iki ovaryum ve yumurta yolu vardır ,uterusa açılır.
-Kopulasyon esnasında spermayı saklayıp yumurtaların döllenmesini sağlayan recepteculum seminis vardır.
-Erkek üreme organları iki testis, vesicula seminalis ve bir çift ductus spermaticus’tur.Bazı türlerde kılıflı bir penis bulunur.
-Eklem bacaklıların bazıları ovipar (yumurtlayarak çoğalır),
bazıları vivipar=larvipar (larva doğurarak çoğalır),
bazıları ovovivipar (yumurtlayarak ve larva doğurarak çoğalır),bir kısmı ise pupipar (pupa doğurarak ) çoğalır.
-Yumurtadan çıkan larva ergin şekline benzerlik göstermeyebilir.Bu duruma metamorfoz denir.
-Gelişme esnasında larvanın ergin şekline benzemesine parametabol gelişme,yumurtadan çıkan larvanın olgunlarına benzemeyişine ise holometabol gelişme denir.
-Larvalar ayaksız ise apod veya magoz larva ,eğer ayak taşıyorlarsa tırtıl adı verilir.Larva veya tırtılların hareketsiz ve belirgin bir çeperle çevrelendiği safhaya pupa veya krizalit denir.
*Bir insectin bacak parçaları üstten alta doğru;coxa-trochanter-femur-tibia-tarsus tur. Bunlardan Tarsus;pulvilum-tırnak-kıl olarak 3 kısımdan oluşur.
-Bacak ve kanatlar thorax’tan çıkar.Bacakların her biri thorax’ın bir halkasından çıkar.
-Kanatlar ise iki çift olanlarda;1.çift mezothorax’tan,
2.çift metathorax’tan çıkar.
-Kanatlar bir çift ise mezothorax’tan çıkar.
Linkback: http://www.gencveteriner.com/index.php?PHPSESSID=85589ce0d801d49e1719a3e2eea87297&topic=2001.0