Plazma Lipoproteinleri : Yapı İşlev ve Metabolizma
Şilomikronlar : Şilomikronlar (d < 0.95 g/ml) plazma lipoproteinlerinin en büyükleridir (> 1000 A çapta) ve plazmanın ultrasantrifüjünden sonra kolayca yüzerler. % 98-99 oranında lipid ve %1-2 proteinden oluşurlar. Yemek sonrası plazmada bulunurlar ve plazmada dolaşırken birkaç apolipoprotein (apoB48, apoE, apoC) içerirler. ApoB48, apoB’nin barsak tarafından yapılan tek şeklidir. İnce barsağın (duedenum ve proksimal jejenum) epitel hücreleri tarafından yapılırlar.İntestinal epitel hücreleri tarafından alınan serbest yağ asitleri ve monogliseridler intestinal hücrelerin apikal bölgesindeki düz endoplazmik retikulumda trigliserdilere sentezlenirler. Trigliseridlerle beraber hem fosfolipidler hem de kolesterol büyük şilomikron partiküllerinin yapımında kullanılırlar. Şilomikronlar bazı lipoproteinlerin son karbonhidrat işleminin yapıldığı Golgi organellerinde birikirler ve intestinal hücrelerin lateral kenarı boyunca salınırlar. Buradan mezenterik lenfe girerler, duktus torasikusa ilerler ve oradan genel dolaşıma geçerler. Dolaşımdaki şilomikronlar LPL etkisiyle trigliseridden fakir, kolesterolden zengin şilomikron artıklarına dönüşürler. Serbest yağ asitleri trigliserid olarak depolanmak, enerji kaynağı olarak oksitlenmekveya yeniden hepatik lipoprotein-trigliserid yapımında kullanılmak üzere çeşitli dokular tarafından alınırlar. HL başlıca fosfolipaz gibi ve ikincil olarak da bir gliserid hidrolaz gibi hareket eder, ayrıca şilomikron artıklarının hepatositler tarafından alınmasının son aşamasında da rol oynar. Şilomikron artıkları plazmadan kısa sürede karaciğer parankim hücreleri tarafından temizlenir.
Çok Düşük Yoğunluklu Lipoproteinler (VLDL) : Yoğunluğu d < 1,006 g/ml, çapı 300-700 A arasındadır. % 85-90 arasında lipid (% 55trigliserid, % 20 kolesterol, 5 15 gosfolipid) ve % 10-15 protein içerir.Başlıca aposu apoB100’dür, apoE ve C de içerir. VLDL pre- veya 2-elektroforetik hareketliliğe sahiptir. VLDL karaciğerde yapılır ve üretimi hepatositlere yağ asidi sağlanmasıyla uyarılır.Karaciğere artmış yağ asidi girişi yağlı dietle veya çeşitli metabolik durumlarda (örn. Diabet) ya da açlığa ikincil olarak yağ asitlerinin adipoz dokudan salınımına bağlı olarak ortaya çıkar. VLDL yapımında kullanılacak trigliserid ve fosfolipidlerin yapımı kaba ve düz endoplazmik retikulumda olur. VLDL kolesterolü de novo sentez edilir ya da lipoprotein yıkımından elde edilir.VLDL partikülleri Disse Aralığına salınır, oradan da dolaşıma geçerler. VLDL plazmada HDL’den ek apoCler ve E alır.
Mikrozomal Trigliserid Transfer protein (MTP) karaciğerde ve barsaktaapoB içeren sırasıyla VLDL ve şilomikronların sentez bölgesinde yapılır. Yeni VLDL’e trigliseridlerin taşınmasına ek olarak, MTP ayrıca CE ve fosfolipidleri de taşır. MTP aktivitesini etkileyen bir düzineden fazla mutasyon bildirilmiştir. Örneğin abetalipoproteinmeiden hatalı MTP sorumludur.
VLDL trigliseridleri LPL ve daha az oranda HL etkisiyle hidrolize edilirler. VLDL, giderek kolesterolden zenginhale gelen ve küçülen partiküllere dönüşür. VLDL katabolizması ürünleri orta yoğunluktaki lipoproteinler (IDL)dir. IDL apoB100 ve E’i muhafaza ederken, apoClerin büyük çoğunluğunu kaybeder. IDL son olarak HL etkisiyle LDL’e dönüştürülür. Yaklaşık olarak VLDL’nin % 50’si LDL’e dönüştürülür.Geriye kalan ise VLDL artıkları (küçük VLDL) ve IDL olarak temizlenir. Alımları başlıca hepatositler olmak üzere apoE aracılığıyla sağlanır.
Orta Yoğunluklu Lipoproteinler (IDL) : IDL (d=1.006-1.019g/ml) normal olarak plazmada çok düşük konsantrasyonlarda bulunur ve büyüklük ve içerik açısından VLDL ve IDL arasında yer alır.Başlıca apoları apoB100 ve E’dir. VLDL’nin katabolizma ürünü, LDL’nin öncülüdür. LDL reseptörü ile uzaklaştırılır. Sıklıkla bir tip VLDL artığı olduğuna ve aterojenik olduğuna inanılır.
Düşük Yoğunluklu Lipoproteinler (LDL) : LDL (d= 1.019-1.063, çapı yaklaşık 200A) plazmada başlıca kolesterol taşıyıcı lipoproteindir; total plazma kolesterolünün yaklaşık % 70’i LDL’dedir. LDL yaklaşık % 75 lipid (% 35 CE, % 10 serbest kolesterol, % 10 trigliserid ve % 20 fosfolipid) ve % 25 proteinden oluşur. ApoB100 eser miktardaki apoE dışında gerçekte bu partiküllerde bulunanan yegane proteindir. LDL -elektroforetik mobilite gösterir. Yaklaşık % 75 LDL alımı, hepatositlerce sağlanır. Birçok diğer doku daha küçük miktarlarda LDL alırlar. Alımın yaklaşık 2/3’ü LDL resptörü aracılığıyla gerçekleştirilir, geri kalan ise iyi açıklanamamış reseptör dışı yola olur. LDL’nin aterojenik olduğu bilinmektedir.
Bütün hücreler yeniden (de novo) olarak kolesterol sentez edebilir. Bununla beraber, LDL-kol bşrçok hücrede kolesterol kaynağı olarak kullanılır. Karaciğer aldığı kolesterolü membran biyosentezi için, VLDL biyosentezi için, safra asidi yapımı için kullanabilir. Adrenal, ovaryum ve testisler hormon sentezinde, diğer dokular ise hücre tamiri ve proliferasyonunda kullnırlar.
Yüksek Yoğunluklu Lipoproteinler (HDL) : HDL küçük (70-120 A çapında) partiküllerdir (d= 1.063-1.21 g/ml).Başlıca iki gruba ayrılabilir: HDL-2 (d= 1.063-1.125g/ml) ve HDL-3 (d= 1.125-121 g/ml). Yaklaşık % 50 lipid (% 25 fosfolipid, % 15 CE, 5 5 serbest kolesterol, % 5 trigliserid) ve % 50 proteinden oluşur.Başlıca apoAI (% 65), apoaII (5 25) ve az miktarda apoE ve C içerir. ApoE HDL alt grubunun (HDL-1) küçük bir komponentidir, fakat plazma apoE’nin yaklaşık % 50’si HDL’de bulunur. HDL’nin başlıca sınıfları apoE içermez ve böylece LDL reseptörü ile etkileşmez. HDL plazmaya girdiklerinde diğer lipoproteinlere dağıtılmak üzere apoE ve C için bir rezervuar işlevi görür.HDL alt grupları sadece apoAI veya apoAI/II içerebilir. Bir sınıf olarak HDL -elektroforetik mobilite gösterir.
HDL 3 ana kaynaktan gelişir. Birincisi karaciğer yeni”HDL” denen bir apoAI fosfolipid salgılar, ikincisi, barasak direkt olarak küçük bir apoAI içeren “HDL” partikülü sentez eder ve üçüncü olarak, lipoliz sırasında VLDL ve şilomikronlardan gelen yüzey materyalinden (başlıca apoAI ve fosfolipid) “HDL” sağlanır. Şilomikron ve VLDL LPL tarafından etkilenip trigliseridden zengin çekirdek hidroliz edilince fazlalık yüzey materyali küçük HDL diskleri oluşturmak üzere yüzeyden apoAI ile birlikte dökülür.
Yeni sentezlenmiş veya plazma prekürsör plazma HDL partikülleri apoAI fosfolipid diskleri halinde bulunur. Diğer lipoproteinlerden veya aşırı kolesterolü olan hücre zarlarından mükemmel serbest kolesterol alıcılarıdırlar. Bu diskler tarafında sınırlı bir miktar serbest kolesterol tutulabilir. Bununla beraber, kolesterolün uzun bir yağ asidi zinciri ile esterifikasyonu hidrofilliğini önemli ölçüde azaltır ve yeni oluşmuş kolesterol ester disk yüzeyinden uzaklaşarak kolesterol esterden zengin bir çekirdek oluşturur ve diski bir küreye çevirir. Plazma serbest kolesterolü estere dönüştürmekten sorumlu enzim LCAT’tır.
Küçük küresel olgun HDL (HDL3) ayrıca serbest kolesterol için alıcı işlevi görür ve daha fazla serbest kolesterol alınıp esterleştirildiğinde, partiküllerin hacmi artar ve HDL2 oluşturulur. HDL2 kolesterol esterden daha zengin hale getirilebilir ve aynı zamanda apoE tutabilir.ApoE içeren HDL (HDL1) HDL’nin minör fakat metabılik olarak aktif bir alt grubudur. ApoE varlığı apoEHDL’i LDL reseptörüne yönlendirir. Tipik apoE içermeyen HDL, LDL reseptörü ile etkileşmez.HDL1 birçok alttürde ve bazı genetik bozukluğu olan insanlarda (abetalipoproteinemi ve CETP eksikliği) majör bir HDL sınıfını temsil eder.
HDL iki farklı mekanizma ile hücrelerden kolesterol sağlar: Hücrelerden sulu transfer; serbest kolesterol hücreden HDL partikülüne doğrubir fizikokimyasal konsantrasyon gradyanı izler, bu olaya pasif desorpsiyon denir. Hücre yüzey bağlayıcı protein ile kolaylaştırılmış transport; HDL hücre zarına bağlanır, bu olay özellikle kolesterol içeriği artmış hücreler için geçerlidir.
HDL lipidlerin lipoproteinler ve hücreler arasında dağılımını sağlar. Ters yönlü kolesterol transportu adı verilen bir olayda yer alırlar. HDL hücrelerden kolesterolü alır ve atılom için karaciğere veya kolesterole ihtiyacı olan hücrelere aktarır. HDL3, HDL2’e çevrilir ve sonra da HDL1’e gider. CETP VLDL,IDL ve şilomikron artıklarına kolesterol esteri taşır. Böylece kolesterol VLDL ve şilomikron artıkları yoluyla karaciğere iletilir. CETP etkisiyle aynı zamanda HDL2’e trigliserid taşınır. CETP yolu HDL’den karaciğere kolesterol taşınmasında başlıca yoldur. HL HDL2 trigliseridlerini hidroliz ederek HDL2’i HDL3’e çevirir. Böylece HDL2-3 döngüsü devam eder. Bir miktar HDL de karaciğer tarafından alınarak yıkıma uğratılır.
Linkback: http://www.gencveteriner.com/index.php?PHPSESSID=fdae0fb9555e9a63b4d573e66f94a1f4&topic=504.0